تاکنون بسیار سودمند واقع شده است. البته زیبایی های کانی ها در معدن کاری ،فریبنده نیز هست. شاید به همین خاطر، پیریت، طلای ابلهان لقب گرفته است.

ب)اکتشاف شدادی

اصطلاح شدادی برای معدن کاری و معادن قدیمی رها شده در ایران به کار می رود. معادن شدادی دارای ویژگی های زیر است:

-   در معدن کاری و معدن جویی، از دانش غربی بهره گرفته نشده و تمام دانش معدن کاری و معدن جویی، توسط ایرانیان انجام گرفته است.

-    در معدن کاری، از هیچ گونه مواد انفجاری و ماشین آلات که دارای نیروی محرکه بوده است، استفاده نمی شد.

-    به طور عمده، این نوع معدن کاری به پیش از دوره عباس میرزا بازمی گردد.

-    کانسارهای بزرگ طلای ایران، همان هایی هستند که صدها و هزاران سال پیش، برای نیاکان ما شناخته شده بودند و آثار معدن کاری در کنار آنها وجود دارد.

جای شگفتی است که تاکنون، کمتر کانسار فلزی شناخته ایم که جای پای گذشتگانمان را در آنجا ندیده باشیم. محله ای در مسجد سلیمان پیش از حفاری کشف نفت در آنجا، نفتون نام داشت. معدن زره شوران پیش از اینکه به عنوان طلا معرفی شود، هزاران سالیش به خاطر زر (طلا) در آن منطقه، زه شوران نام گرفت. از این نام ها بسیار است از جمله: کوه زر دامغان، که اکنون اکتشاف طلا در آنجا مراحل تکمیلی را پشت سر می گذارد، زرین در منطقه اردکان یزد و ... (در این خصوص مراجعه شود به مقاله مؤمن زاده، 1367)، فولاد محله سازی (به دلیل وجود معدن سرب و روی و آهن، آسن در زبان کردی به معنی آهن است). جدول 7-6 تعدادی از نام های بامشما در این راستا را نشان می دهد.

اکتشاف چکشی

این نوع اکتشافات توسط زمین شناسی و معدن شناسان انجام می گیرد. در این روش مناطق مختلف با آگاهی های علمی و انتخاب آگاهانه   با پیگردی جهت دار صورت می گیرد. در چند سال گذشته، این روش، نتایج خوبی نیز به همراه داشته است، مانند پیدا شدن افق های فسفات در بسیاری از مناطق ایران، افق های نسوز در ایران مرکزی و البرز و افق های استرونسیم دار دار در زاگرس و ... اکتشافات ساده، از آنا که کمترین هزینه اکتشاف را دربردارد، به آگاهی، درجه هوش، مهارت زمین شناسان و به خصوص به تاریخ معدن کاری یک ملت بر می گردد و می توان گفت که ایران در این انوع اکتشاف، دارای جایگاه نخست است و کمتر کشوری را می توان سراغ داشت که به پای آن برسد.

اکتشافات زمین شناختی

ذخایر معدنی در محیط زمین شناسی خاص تشکیل می گردند و یا به بیان بهتر، ذخایر معدنی قانونمند هستند. پیدایش یک ذخیره خاص، شواهدی دارد که قابل مقایسه با مناطق دیگر است. زمین شناسان با مطالعه کانسارهای کشف شده، اطلاعاتی به دست می آورند و در نقاط دیگر به جستجوی آن می پردازند. امروزه این روش اکتشاف، پایه اکتشافات جدید است.

اکتشاف آگاهانه، علمی است که ابتدا بررسی می کند که یک منطقه میتواند چه ذخایری را دارا باشد و اگر از نظر زمین شناسی، یک منطقه سودمند واقع شد، آن گاه اکتشاف دقیق تر و البته پرهزینه، پیشنهاد و شروع می شود این مسئله، در کشور ما از نظر نفت و گاز جایگاه خوبی دارد. به طور کلی، مناطقی که می توانند نفت و گاز داشته باشند، به ویژه در زاگرس، مشخص است، هرچند هنوز برای البرز و ایران مرکزی در زمینه اکتشاف نفت وگاز به اطلاعات بیشتری نیاز داریم.

در این راستا، در مورد اکتشافات مواد معدنی تا جایگاه خود بسیار فاصله داریم. ایالت های معدنی در اغلب کشورهای پیشرفته مشخص شده و نقشه های فلززایی آنها تهیه گردیده است. ما فقط در منطقه انارک و تا حدودی منطقه کرمان، نقشه های فلززایی داریم. تهیه نقشه های فلززایی هرچند به فناوری بالایی نیاز ندارد، ولی نیروی انسانی متخصص و کارآزموده ای نیاز دارد که کشور ما در آغاز این راه است.

 اکتشافات ژئوشیمیایی

اکتشافات ژئوشیمیایی بر پایه این واقعیت استوار است که طبیعت، همانطور که مواد را به وجود می آورد، آنها را از بین می برد. در این راستا، فرآیندهای هوازدگی در سطح زمین، موجب پراکنده شدن عناصر سازنده ذخایر معدنی در آبها، خاکها، گیاهان  و هوای اطراف شده و هاله های ژئوشیمیایی به نام بی هنجاری های ژئوشیمیایی را به وجود می آورد.

در بررسی های ژئوشیمیایی میدان های نفت و گاز، از نشت صعودی گازهایی مانند متان و اتان نیز استفاده می شود. واپاشی هسته ای اورانیم، تولید هلیم و رادون می کند که می تواند از خلل و فرج خاک، به سمت بالا حرکت کند.

بررسی های ژئوشیمیایی در کشورهای پیشرفته و شرکت های معدنی بزرگ دنیا، به طور جدی دنبال می شود و تا کنون نتایج خوبی را هم داشته است. این بررسی ها در کشورهای کمتر توسعه یافته به وسیله سازمان ملل متحد برای تشویق اکتشافات معدنی به کار گرفته شده است.

در ایران اکتشافات معدنی به کار گرفته شده است.

درایران اکتشافات ژئوشیمیایی توسط سازمان ژئوشیمیایی به صورت تهیه نقشه های 1:100000 ژئوشیمیایی صورت می گیرد که تاکنون حدود 20 درصد از کل کشور راپوشش داده است (همچنین اکتشافات ژئوشیمیایی به طور موضعی توسط اداره های کل صنایع و معادن در استان ها انجام می شود).

عوامل مهم در اکتشافات ژئوشیمیایی شامل نمونه برداری دقیق، درستی و دقیق دستگاه های اندازه گیری، و تجزیه و تحلیل داده هاست. به طور کلی این روش به فناوری بالایی نیاز ندارد.

در کشور ما در بسیاری از سازمان های دولتی چنین دستگاه هایی موجود است، اما از آنها استفاده بهینه نمی شود. هرچند کارشناسان با تجربه و مستعد در سازمان زمین شناسی کشور و شرکت های معدنی وجود دارد، اما یکی از مشکلات اکتشافات ژئوشیمیایی در کشور، این است که اندازه گیری عناصر طلا، جیوه، آرسنیک، عناصر خاکی کمیاب و گروه پلاتین در کشور برای متخصصان از صحت و دقت کافی برخوردار نیست.

اکتشافات ژئوفیزیکی

در اکتشافات ژئوفیزیکی کانسارها، خواص فیزیکی سنگ ها مانند: شدت میدان مغناطیسی، رسانایی الکتریکی، پرتوزایی و سرعت امواج لرزه ای (ضربه ای) عبور کننده از آنها، اندازه گیری می شود. اگرچه بیشتر این اندازه گیری ها، فقط ماهیت عمومی سنگها را بازتاب می کنند ولی برخی از آنها در حقیقت می تواند وجود عنصر و یا کانی مورد جستجو را آشکار سازند. در برنامه های اکتشافی نفت و فلزها، معمولاً از روش های گوناگون اکتشافات ژئوفیزیکی بهره می جویند، چرا که ذخایر خواص متفاوتی داشته و ویژگی هایسنگ میزبان آنها نیز با هم فرق می کند.

روش های اصلی ژئوفیزیکی در اکتشاف مواد فلزی، عبارت است: از روش های پرتوسنجی، الکتریکی، مغناطیس، گرانی سنجی و ...

اکتشافات ژئوفیزیکی در موقعیت های مطلوب اندازه گیری هایی که در سطح زمین انجام می گیرد، می تواند وجود توده های معدنی فلزی را در ژرفای یک صدمتری و بیشتر را مشخص کند. می توان با استفاده از این نوع اندازه گیری ها، از میان رسوبات جوان تری که سنگ های کانی دار را پوشانده است، به مطالعه ذخایر زیرزمینی پرداخت. این توانایی در نواحی گسترده ای از کانادا و شمال اروپا که شن و ماسه یخچالی پلیستوسن قسم اعظم سنگ میزبان دارای مواد معدنی را می پوشاند، کاربرد گسترده ای دارد.

امروزه روش های مختلف ژئوفیزیکی در سازمان های دولتی و شرکت های خصوصی بسیاری از کشورها به کار گرفته می شود. در کشور ما، سازمان های دولتی مانند شرکت نفت، سازمان زمین شناسی کشور، شرکت ملی فولاد، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه مؤسسه تهران، مؤسسه بین المللی زلزله و سازمان انرژی اتمی، دارای ابزارهای ژئوفیزیکی با توجه به میدان های کاری خود می باشند که در این راستا، سازمان زمین شناسی از امکانات بسیار بیشتری در زمینه های نرم افزاری و سخت افزاری برخوردار هست. از آنجا که تجهیزات ژئوفیزیکی گران است، کمتر شرکت خصوصی را سراغ داریم که دارای همه ابزارها برای همه روش ها باشند. هرچند که معدودی شرکت خصوصی دارای برخی امکانات ژئوفیزیکی هستند، ولی فاقد تمام روش ها می باشند.

شایان توجه است که فناوری های جدید سه بعدی و چهار بعدی ژئوفیزیکی در اکتشافات نفتی، در جهان بسیار کاربرد یافته و نقش مهمی در کاهش هزینه های اکتشافی داشته است. این روش ها در شرکت نفت نیز در حال به کارگیری است.